Wcześniejsza spłata kredytu obniża jego koszty

Obec­nie toczy się wie­le spo­rów o zwrot kosz­tów oko­ło­kre­dy­to­wy nie tyl­ko w Pol­sce, ale i w całej Euro­pie. Przy nie­któ­rych spra­wach powsta­je wie­le wąt­pli­wo­ści, co do inter­pre­ta­cji prze­pi­sów doty­czą­cych kre­dy­tów hipo­tecz­nych, jak na przy­kład takie czy obniż­ka kosz­tu kre­dy­tu hipo­tecz­ne­go w przy­pad­ku jego wcze­śniej­szej spła­ty nie powin­na obej­mo­wać tak­że kosz­tów, któ­rych wyso­kość jest nie­za­leż­na od okre­su obo­wią­zy­wa­nia umo­wy? Zagad­nie­niem tym, w odnie­sie­niu do kre­dy­tów kon­su­menc­kich, zajął się TSUE już w 2019 r. w spra­wie o sygna­tu­rze C‑383/18 Lexi­tor. Wów­czas, odpo­wia­da­jąc na pyta­nie pol­skie­go sądu, stwier­dzo­no że wcze­śniej­sza spła­ta kre­dy­tu kon­su­menc­kie­go ozna­cza dla kre­dy­to­bior­cy pra­wo do obniż­ki wszyst­kich kosz­tów, któ­re zosta­ły nało­żo­ne na kon­su­men­ta. Po decy­zji Try­bu­na­łu ban­ki musia­ły się zacząć liczyć z obo­wiąz­kiem zwro­tu m.in. czę­ści pro­wi­zji za udzie­le­nie kre­dy­tu konsumenckiego.

Odwo­łu­jąc się do tego orze­cze­nia, pol­ski Rzecz­nik Finan­so­wy i Pre­zes UOKiK zgod­nie twier­dzi­li w swo­ich sta­no­wi­skach, że taki sam obo­wią­zek mają ban­ki w sytu­acji wcze­śniej­szej spła­ty kre­dy­tów hipo­tecz­nych. Argu­men­to­wa­li oni, że prze­pi­sy dyrek­tyw o kre­dy­cie kon­su­menc­kim i hipo­tecz­nym brzmią w tym zakre­sie tak samo, a zatem wyrok TSUE nale­ży sto­so­wać tak­że do kre­dy­tów zwią­za­nych z nieruchomościami.

Wszel­kie wąt­pli­wo­ści w tym zakre­sie roz­wia­ła nie­daw­no roz­strzy­gnię­ta spra­wa, w któ­rej to jed­no z austriac­kich sto­wa­rzy­szeń, zaj­mu­ją­ce się ochro­ną kon­su­men­tów, zaini­cjo­wa­ło postę­po­wa­nie przed TSUE, kwe­stio­nu­jąc typo­wy waru­nek zamiesz­cza­ny przez Uni­Cre­dit Bank Austria w umo­wach kre­dy­tu na zakup nie­ru­cho­mo­ści, doty­czą­cy przed­ter­mi­no­wej spła­ty.  Orga­ni­za­cja wska­zy­wa­ła, że w takiej sytu­acji odset­ki oraz kosz­ty zależ­ne od cza­su trwa­nia kre­dy­tu są pro­por­cjo­nal­nie obni­ża­ne, ale pozo­sta­łe – już nie. Gdy klient ban­ku w cało­ści spła­ci kre­dyt hipo­tecz­ny przed ter­mi­nem, to odset­ki oraz kosz­ty, któ­rych wyso­kość jest zależ­na od okre­su obo­wią­zy­wa­nia umo­wy, powin­ny mu zostać pro­por­cjo­nal­nie obni­żo­ne. Poja­wia się zatem pyta­nie, co z pozo­sta­ły­mi kosz­ta­mi o cha­rak­te­rze jed­no­ra­zo­wym m.in. pro­wi­zją, któ­rych wyso­kość nie jest zależ­na od okre­su obo­wią­zy­wa­nia umo­wy? Czy ban­ki powin­ny zwró­cić część opłat rów­nież w tym przypadku?

TSUE orzekł, że przy­słu­gu­ją­ce kon­su­men­to­wi pra­wo do sko­rzy­sta­nia w wypad­ku przed­ter­mi­no­wej spła­ty z obniż­ki kosz­tu kre­dy­tu nie obej­mu­je sum nie­za­leż­nych od okre­su obo­wią­zy­wa­nia umo­wy (spra­wa C‑555/21).

Podob­na spra­wa zosta­ła rów­nież skie­ro­wa­na do Sądu Naj­wyż­sze­go w Pol­sce przez Sąd Okrę­go­wy w Szcze­ci­nie, w lip­cu ubie­głe­go roku, przy oka­zji roz­pa­try­wa­nia odwo­ła­nia ban­ku od wyro­ku I instan­cji naka­zu­ją­ce­go zwrot na rzecz powo­dów czę­ści pro­wi­zji. Spra­wa zosta­ła zare­je­stro­wa­na pod sygn. III CZP 144/22 i posta­na­wia­no, że zosta­nie roz­strzy­gnię­ta po ogło­sze­niu wyro­ku TSUE o sygn. akt. C‑555/21. Odpo­wiedź TSUE była jed­nak bar­dzo ogól­na, nato­miast SN zajął się swo­ją spra­wą bar­dziej szczegółowo.

Szcze­ciń­ski Sąd skie­ro­wał nastę­pu­ją­ce pyta­nie prejudycjalne:

Czy pro­wi­zja za udziel­nie kre­dy­tu miesz­ka­nio­we­go jest kosz­tem doty­czą­cym całe­go okre­su obo­wią­zy­wa­nia umo­wy, któ­ry w przy­pad­ku spła­ty kre­dy­tu przed ter­mi­nem okre­ślo­nym w umo­wie ule­ga obni­że­niu na pod­sta­wie art. 39 ust. 1 usta­wy o kre­dy­cie hipo­tecz­nym (…), o okres, o któ­ry skró­co­no czas obo­wią­zy­wa­nia umo­wy, czy też kosz­tem któ­ry nie doty­czy okre­su obo­wią­zy­wa­nia umowy?

Art. 39 ust. 1 Usta­wy o kre­dy­cie hipo­tecz­nym prze­wi­du­je, że w przy­pad­ku spła­ty kre­dy­tu hipo­tecz­ne­go przed ter­mi­nem jego cał­ko­wi­ty koszt ule­ga obni­że­niu o odset­ki i inne opła­ty przy­pa­da­ją­ce na okres, o któ­ry skró­co­no obo­wią­zy­wa­nie umo­wy, cho­ciaż­by kon­su­ment poniósł je przed tą spła­tą. Jak moż­na, zauwa­żyć z prze­pi­su wyni­ka podział kosz­tów kre­dy­tu na okre­so­we i jed­no­ra­zo­we, ale pro­por­cjo­nal­ne­mu obni­że­niu pod­le­ga­ją tyl­ko te okre­so­we. Zgod­nie ze wska­za­nia­mi Sądu Okrę­go­we­go, nie­sie to ryzy­ko, że kre­dy­to­daw­ca mógł­by pró­bo­wać ogra­ni­czyć do mini­mum kosz­ty zależ­ne od okre­su obo­wią­zy­wa­nia umo­wy, obcią­ża­jąc kon­su­men­ta jed­no­ra­zo­wy­mi, np. w posta­ci prowizji.

Sąd Naj­wyż­szy 31 maja 2023 r. pod­jął uchwa­łę roz­strzy­ga­jąc, że pro­wi­zja za udzie­le­nie kre­dy­tu hipo­tecz­ne­go ule­ga obni­że­niu na pod­sta­wie art. 39 ust. 1 usta­wy o kre­dy­cie hipo­tecz­nym, jeże­li jej wyso­kość jest zależ­na od okre­su obo­wią­zy­wa­nia umowy.

W zasa­dzie jest to zgod­ne z wcze­śniej­szym orzecz­nic­twem okre­śla­ją­cym tę pro­wi­zję jako „pro­wi­zję od ryzy­ka”. Co za tym idzie, w sytu­acji gdy czas kre­dy­to­wa­nia jest krót­szy, to ryzy­ko rów­nież jest mniej­sze, a zatem pro­wi­zja win­na zostać pro­por­cjo­nal­nie obniżona.

Naj­now­sza uchwa­ła ma duże zna­cze­nie nie tyl­ko dla osób posia­da­ją­cych kre­dy­ty zło­tów­ko­we, ale też tych, któ­rzy posia­da­ją kre­dy­ty indek­so­wa­ne do walu­ty obcej – cho­dzi jed­nak tyl­ko o kre­dy­ty nie­po­sia­da­ją­ce klau­zul nie­do­zwo­lo­nych, któ­rych eli­mi­na­cja powo­du­je nie­waż­ność całej umo­wy. Jesz­cze do nie­daw­na pol­skie sądy inter­pre­to­wa­ły prze­pi­sy na roż­ne spo­so­by i mimo że zapa­dły już korzyst­ne dla kre­dy­to­bior­ców wyro­ki w podob­nych spra­wach, naj­now­sze sta­no­wi­ska TSUE oraz SN, powin­ny spo­wo­do­wać ujed­no­li­ce­nie linii orzecz­ni­czej i przy­czy­nić się do spraw­niej­sze­go roz­pa­try­wa­nia tego typu spraw.