Czym jest prawo zatrzymania i czy możliwe jest jego skuteczne zastosowanie w sprawach kredytów CHF?

Aktu­al­nie więk­szość poste­po­wań sądo­wych zwią­za­nych z umo­wa­mi tzw. kre­dy­tów fran­ko­wych koń­czy się wyro­ka­mi, w któ­rych sądy stwier­dza­ją nie­waż­ność umów fran­ko­wych. Sądy wyda­ją wyro­ki unie­waż­nia­ją­ce sto­su­jąc do roz­li­czeń stron postę­po­wa­nia teo­rię dwóch kondykcji.

W uchwa­le Sądu Naj­wyż­sze­go z dnia 16 lute­go 2021 r., sygn. akt: III CZP 11/20, wska­za­no iż stro­nie, któ­ra w wyko­na­niu umo­wy kre­dy­tu, dotknię­tej nie­waż­no­ścią, spła­ca­ła kre­dyt, przy­słu­gu­je rosz­cze­nie o zwrot spła­co­nych środ­ków pie­nięż­nych, jako świad­cze­nia nie­na­leż­ne­go nie­za­leż­nie od tego, czy i w jakim zakre­sie jest dłuż­ni­kiem ban­ku z tytu­łu zwro­tu nie­na­leż­nie otrzy­ma­nej kwo­ty kre­dy­tu. Sta­no­wi­sko to zosta­ło ugrun­to­wa­ne uchwa­łą z 7 maja 2021 r., w któ­rej Sąd Naj­wyż­szy odpo­wie­dział na pyta­nia zada­ne przez Rzecz­ni­ka Finan­so­we­go (III CZP 6/21) — potwier­dza­jąc, że kon­su­men­to­wi i kre­dy­to­daw­cy przy­słu­gu­ją odręb­ne rosz­cze­nia o zwrot świad­czeń pie­nięż­nych speł­nio­nych w wyko­na­niu tej umo­wy – teo­ria dwóch kon­dyk­cji. SN wska­zał też, że nie­do­zwo­lo­ne posta­no­wie­nie umow­ne (art. 385¹ § 1 k.c.) jest od począt­ku, z mocy same­go pra­wa, dotknię­te bez­sku­tecz­no­ścią na korzyść kon­su­men­ta, któ­ry może udzie­lić następ­czo świa­do­mej i wol­nej zgo­dy na to posta­no­wie­nie i w ten spo­sób przy­wró­cić mu sku­tecz­ność z mocą wsteczną.

Teo­ria dwóch kon­dyk­cji zakła­da więc, że zarów­no kre­dy­to­bior­ca, jak i bank mają nie­za­leż­ne rosz­cze­nia o zwrot pobra­nych kwot. Kre­dy­to­bior­com przy­słu­gu­je zwrot sumy wpła­co­nych rat kre­dy­to­wych i wszyst­kich opłat oko­ło­kre­dy­to­wych, zaś bank może doma­gać się zwro­tu kwo­ty udo­stęp­nio­ne­go kre­dy­to­bior­cy kapi­ta­łu kredytu

W związ­ku z powyż­szym w toczą­cych się pro­ce­sach ban­ki zaczę­ły coraz czę­ściej pod­no­sić zarzut zatrzymania.

Defi­ni­cja poję­cia „zatrzy­ma­nie”.

Na począ­tek nale­ży przy­wo­łać pod­sta­wę praw­ną przed­mio­to­we­go zagad­nie­nia, mia­no­wi­cie zgod­nie z art. 496 Kodek­su cywil­ne­go, jeże­li wsku­tek odstą­pie­nia od umo­wy stro­ny mają doko­nać zwro­tu świad­czeń wza­jem­nych, każ­dej z nich przy­słu­gu­je pra­wo zatrzy­ma­nia, dopó­ki dru­ga stro­na nie zaofia­ru­je zwro­tu otrzy­ma­ne­go świad­cze­nia albo nie zabez­pie­czy rosz­cze­nia o zwrot. Prze­pis ten sto­su­je się odpo­wied­nio w razie roz­wią­za­nia lub nie­waż­no­ści umo­wy wzajemnej.

Mając na uwa­dze powyż­sze wska­zać nale­ży, że zarzut ten pole­ga na tym, iż dłuż­nik otrzy­mu­je pra­wo do powstrzy­ma­nia się ze zwro­tem swo­je­go świad­cze­nia wza­jem­ne­go do cza­su, aż dru­ga stro­na nie zaofe­ru­je zwro­tu swo­je­go świad­cze­nia albo nie zabez­pie­czy takie­go rosz­cze­nia o zwrot. Ma to miej­sce jedy­nie wte­dy, gdy sąd stwier­dzi nie­waż­ność umo­wy kredytu.

Nale­ży jed­nak pod­kre­ślić iż zarzut zatrzy­ma­nia może być pod­no­szo­ny jedy­nie co do umów wza­jem­nych. Jak zosta­ło to opi­sa­ne w poprzed­nim wpi­sie umiesz­czo­nym na blo­gu Kan­ce­la­rii, umo­wa kre­dy­tu indeksowanego/ deno­mi­no­wa­ne­go w CHF nie jest uwa­ża­na za umo­wę wza­jem­ną.  

Umo­wa kre­dy­tu nie speł­nia warun­ku róż­no­ro­dza­jo­wo­ści świad­czeń oraz jed­no­cze­sno­ści świad­czeń. Ponad­to ban­ki zgła­sza­jąc zarzut zatrzy­ma­nia czy­nią to warun­ko­wo, a mia­no­wi­cie zazna­cza­ją, że czy­nią to na wypa­dek uzna­nia umo­wy za nie­waż­ną. Warun­ko­wy cha­rak­ter zarzu­tu zatrzy­ma­nia wyni­ka z fak­tu, że pozwa­ne ban­ki twier­dzą sta­now­czo, że umo­wa zawar­ta z kre­dy­to­bior­ca­mi jest waż­na i tym samym nie słu­ży mu wobec kre­dy­to­bior­ców żad­ne rosz­cze­nie o zwrot speł­nio­nych świad­czeń w posta­ci wypła­co­ne­go kredytu.

Tym­cza­sem przyj­mu­je się, że nie­do­pusz­czal­ne jest zastrze­ga­nie warun­ku w przy­pad­ku skła­da­nia jed­no­stron­nych oświad­czeń woli o cha­rak­te­rze pra­wo­kształ­tu­ją­cym. Zastrze­że­nie warun­ku powo­du­je w przy­pad­ku takiej czyn­no­ści jej nie­waż­ność z uwa­gi na sprzecz­ność z pra­wem, co wyni­ka z art. 89 k.c. umoż­li­wia­ją­ce­go zastrze­ga­nie warun­ku tyl­ko w przy­pad­ku czyn­no­ści praw­nych, któ­rych wła­ści­wość na to pozwa­la. Oświad­cze­nie o sko­rzy­sta­niu z pra­wa zatrzy­ma­nia ma zaś cha­rak­ter jed­no­stron­nej czyn­no­ści praw­nej, któ­rej cha­rak­ter nie pozwa­la na doko­ny­wa­nie jej warun­ko­wo. Prze­ma­wia to za uzna­niem, że zgło­szo­ny zarzut zatrzy­ma­nia będzie bezskuteczny.

Wyma­ga zazna­cze­nia, iż zło­że­nie mate­rial­no­praw­ne­go oświad­cze­nia o zatrzy­ma­niu co do zasa­dy wyma­ga posia­da­nia przez peł­no­moc­ni­ka stro­ny pozwa­nej pod­no­szą­ce­go taki zarzut zatrzy­ma­nia peł­no­moc­nic­twa wyka­zu­ją­ce­go umo­co­wa­nie do takiej czynności.

War­to pamię­tać, że jeśli Sąd uwzględ­ni zarzu­tu zatrzy­ma­nia, to będzie to ozna­cza­ło, iż kre­dy­to­bior­ca będzie musiał roz­li­czyć się z ban­kiem. Bank uzy­ska pra­wo do zatrzy­ma­nia uisz­czo­nych przez kre­dy­to­bior­cę tytu­łem spła­ty kre­dy­tu kwot do cza­su zaofia­ro­wa­nia przez kre­dy­to­bior­cę zwro­tu rów­no­war­to­ści otrzy­ma­ne­go kre­dy­tu albo zabez­pie­cze­nia rosz­cze­nia o zwrot.

Wyrok Sądu Okrę­go­we­go w War­sza­wie XXV Wydział Cywil­ny  z dnia 20 grud­nia 2019 roku, sygn. XXV C 2120/19:

„W związ­ku z powyż­szym uznać nale­ży, że pozwa­ne­mu przy­słu­gu­je pra­wo zatrzy­ma­nia kwo­ty uisz­czo­nych przez powo­dów kwot tytu­łem spła­ty kre­dy­tu do cza­su zaofia­ro­wa­nia przez powo­dów zwro­tu otrzy­ma­ne­go świad­cze­nia albo zabez­pie­cze­nia rosz­cze­nia o zwrot. Zgod­nie z art. 496 k.c. skut­ki zarzu­tu zatrzy­ma­nia w zakre­sie obo­wiąz­ku speł­nie­nia świad­cze­nia usta­ją albo w przy­pad­ku zaofe­ro­wa­nia zwro­tu otrzy­ma­ne­go świad­cze­nia pie­nięż­ne­go, albo zabez­pie­cze­nia rosz­cze­nia o zwrot. Z tre­ści prze­pi­su nie wyni­ka aby to dłuż­nik pod­no­szą­cy zarzut zatrzy­ma­nia miał doko­ny­wać wybo­ru pomię­dzy tymi spo­so­ba­mi zabez­pie­cze­nia jego interesów.

Tym samym sąd zamie­ścił w wyro­ku zasą­dza­ją­cym zwrot świad­cze­nia powo­dom zastrze­że­nie uza­leż­nia­ją­ce wyko­na­nie tego obo­wiąz­ku przez pozwa­ne­go od jed­no­cze­sne­go speł­nie­nia wła­sne­go świad­cze­nia zwrot­ne­go przez powo­dów albo zabez­pie­cze­nia jego speł­nia­nia, rów­no­cze­śnie odda­la­jąc dalej idą­ce żąda­nia zapłaty.”

Pod­kre­ślić trze­ba, że kwe­stia dopusz­czal­no­ści i sku­tecz­no­ści zarzu­tu zatrzy­ma­nia w spra­wach kre­dy­tów CHF pozo­sta­je nadal dys­ku­syj­na zarów­no w dok­try­nie, jak i w judykaturze.